Τετάρτη 30 Δεκέμβρη. Ποιά είναι, λοιπόν, τα πλεονεκτήματα του κινέζικου κράτους / κεφάλαιου, τέτοια που του επέτρεψαν μια (κρίνοντας με βάση όλη την διάρκεια του 2020) ψύχραιμη και αποτελεσματική αντιμετώπιση του τσαχπίνη; Είναι – υποστηρίζουμε – το αντίθετο των μειονεκτημάτων των δυτικών / πρωτοκοσμικών κρατών / κεφαλαίων και των «επιρροών» τους σε κάποια σημεία του πλανήτη, που προκάλεσαν την υγιεινιστική τρομοεκστρατεία. Με δυο λόγια: το είδος και ο βαθμός ελέγχου του κοινωνικού εργοστάσιου· εκεί ή/και εδώ.

Ο όρος «κοινωνικό εργοστάσιο» ξενίζει όσους / όσες δεν ξέρουν την ιστορία της ιταλικής εργατικής αυτονομίας. Θα παραπέμπαμε στο κρίσιμο και χρήσιμο Από τον εργάτη μάζα στον κοινωνικό εργάτη του (κινηματικού ακόμα τότε) Αντόνιο Νέγκρι, γραμμένο στις αρχές του 1979 (εκδ. «κομμούνα») αν υπήρχε περίπτωση να βρεθεί και να διαβαστεί· δεν ξέρουμε τι είναι πιο απίθανο απ’ τα δύο σήμερα πια. Οπότε, για χάρη των εξηγήσεών μας, πρέπει να κάνουμε την πιο συνοπτική εξήγηση που θα ήταν δυνατόν. Και για να το πετύχουμε αυτό παίρνουμε βοήθειες απ’ την επίσης δυσεύρετη μπροσούρα Κύκλοι και αλληλουχίες αγώνων στον υπερτεχνολογικό καπιταλισμό, του Nick Witheford (εκδ. «αντισχολείο»).

Σύμφωνα με το ιστορικό μαρξιανό μοντέλο η παραγωγή και η κυκλοφορία συνιστούν τους βασικούς ορίζοντες της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης / αξιοποίησης. Αλλά το 1972 δύο φεμινίστριες, θεωρητικές της αυτονομίας, η ιταλίδα Mariaroza Dalla Kosta και η αμερικάνα Selma James, έκαναν μια κρίσιμη αναθεώρηση (αυτού του ιστορικού μοντέλου) όταν απέδειξαν την κρισιμότητα που είχε και έχει για την «καπιταλιστική ομαλότητα» ένας παραγνωρισμένος ως τότε απ’ την ριζοσπαστική κριτική τομέας / ορίζοντας, η αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Επρόκειτο για ένα είδος θεωρητικής / πολιτικής «επανάστασης», αφού οι δύο φεμινίστριες εισήγαγαν τα παραγνωρισμένα απ’ την παραδοσιακή ανάλυση «οικιακά» στο πεδίο μιας διευρυμένης πια ανάλυσης του ταξικού ανταγωνισμού.

Η ανάλυσή τους «έλυσε τα μάγια» πολύ μακρύτερα: εκτός απ’ τον στρατηγικής σημασίας ρόλο των γυναικών / συζύγων / μητέρων στην «συντήρηση και προετοιμασία των εργατών έτσι ώστε να είναι σε θέση να δουλεύουν», και πέρα απ’ την απόδειξη ότι η καπιταλιστική διαδικασία μπορεί να ελέγχει και να καθορίζει ακόμα και μη εμπορευματικές διαδικασίες (κάτι που έμελλε να επιβεβαιωθεί πανηγυρικά απ’ την δεκαετία του ’90 και μετά…) η Dalla Kosta και η James υπέδειξαν την σημασία της κοινωνικής αναπαραγωγής στο σύνολό της (άρα των κοινωνικών σχέσεων και του ελέγχου τους συνολικά) για τις ισορροπίες της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Με δυο λόγια, η πολιτική συνέπεια εκείνου του «ανοίγματος» που έκαναν στη θεωρία και στην πράξη, αφορούσε την αυτονομία της κοινωνικής αναπαραγωγής (των κοινωνικών σχέσεων στο σύνολό τους) ενάντια στην προσπάθεια των αφεντικών να την μετατρέψουν σε αναπαραγωγή των καπιταλιστικών κανονικοτήτων!!! Η πολιτική ιδέα του «κοινωνικού εργοστάσιου» προέκυψε ακριβώς έτσι: δεν είναι μόνο οι στενά εννοημένοι χώροι και χρόνοι της μισθωτής εργασίας ή και της κυκλοφορίας που αποτελούν πεδίο εκμετάλλευσης αλλά και το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων, των περιεχομένων τους, των τρόπων οργάνωσής τους…

Εκτός από καινοτόμα εκείνη η θέση αποδείχθηκε και (πολιτικά) «προφητική». Ήδη απ’ τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και με διαρκώς επιταχυνόμενο ρυθμό απ’ την δεκαετία του ’80 και μετά, τομείς όπως η διασκέδαση, η κουλτούρα, η επικοινωνία (αλλά και η εκπαίδευση και η υγεία), όλα υπο-τομείς της κοινωνικής αναπαραγωγής, άρχισαν να εμπορευματοποιούνται με δυναμικό τρόπο. Και με έντονες τεχνολογικές μεθόδους. Για την παραδοσιακή ανάλυση μαρξιστικού τύπου αυτές οι εξελίξεις ξεπερνούσαν τα «όρια» – και πρακτικά αγνοήθηκαν. Αλλά για την ανάλυση της αυτονομίας το γεγονός, για παράδειγμα, ότι η κατανάλωση έφτασε να καθορίζει και να υπερκαθορίζει τις συμπεριφορές (και τις απόψεις) στους χώρους εργασίας ήταν εξηγήσιμο· σαν η ενιαία και πολύμορφη πραγματική υπαγωγή των κοινωνιών στο κεφάλαιο.

Σε κάθε περίπτωση: ο έλεγχος (η προσπάθεια ελέγχου) του «κοινωνικού εργοστάσιου» μέσω της κατανάλωσης, της διαφήμισης, των media είναι σήμερα κοινοτοπία· εκτός, ωστόσο, των mainstream αναλύσεων. Γι’ αυτό και είναι αδύνατο να γίνει κατανοητή η στρατηγική σημασία που έχει η αναβάθμιση (τεχνο-πολιτική) αυτού του ελέγχου στο πέρασμα απ’ την 3^η στην 4^η βιομηχανική επανάσταση.

Κι ωστόσο αυτή η αναβάθμιση ήταν που έκανε εφικτό για τα κινέζικα αφεντικά να κάνουν το «αναπτυξιακό άλμα» απ’ τα τέλη της δεκαετίας του ’00 στα τέλη της δεκαετίας του ’10, σε ελάχιστο ιστορικό χρόνο, χωρίς προηγούμενο για τα ιστορικά δεδομένα της καπιταλιστικής δύσης! Είναι ένα άλμα που έχει τρομάξει, όχι άδικα, τα δυτικά αφεντικά: ένα μονοκομματικό κράτος, δρώντας σαν ο κεντρικός διαχειριστής, κατάφερε να σχεδιάσει και να εφαρμόσει αποτελεσματικά την μετάβαση 1,4 δισεκατομυρίων ψυχών (το 1/5 του παγκόσμιου πληθυσμού…) από μια κατάσταση «καπιταλισμού 2^ης βιομηχανικής επανάστασης» (τον οποίο η δύση είχε ξεπεράσει προ πολλού) στην αιχμή της 4^ης, πιθανότατα και της 4^ης plus!!! Μέσα σε λιγότερο από 10 χρόνια, χωρίς σοβαρές κοινωνικές εντάσεις, που είναι ο κανόνας σε τέτοιες μεταβατικές περιόδους. Πώς έγινε κατορθωτό αυτό; Χάρη στον αποτελεσματικό έλεγχο των κοινωνικών σχέσεων, συμπεριφορών, δυνατοτήτων…

Είναι αλήθεια ότι το κινέζικο κράτος / κεφάλαιο χρησιμοποίησε και εξαιρετικά αναβαθμισμένα τεχνολογικά μέσα όχι μόνο για να κρατήσει τον έλεγχο των κοινωνικών σχέσεων 1,4 δις ανθρώπων, αλλά για να τις κάνει εξαιρετικά παραγωγικές· με καπιταλιστικά κριτήρια! Η εκρηκτική τεχνο-επιστημονική ανάπτυξη (στηριγμένη σε πολλές εκατοντάδες πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα που δουλεύουν συντονισμένα) πήγε πακέτο με την σημαντική άνοδο του βιοτικού επιπέδου 900 εκατομυρίων κινέζων αγροτών και εργατών. Το τρομακτικό για την δύση, που θεωρούσε ότι ο κινέζικος καπιταλισμός θα μείνει για πολύ καιρό παραγωγός των φτηνών και μέτριας ποιότητας «ειδών πρώτης ανάγκης» που χρειάζονται οι εργατικές τάξεις στη δύση έτσι ώστε να παραμένουν χαμηλοί οι μισθοί του μεγαλύτερου μέρους της, είναι αυτή η εντυπωσιακή αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στην κίνα, «χειρωνακτικής» και «διανοητικής».

Δεν είναι, ωστόσο, μόνο τα τεχνολογικά μέσα (παρακολούθηση παντού στους δημόσιους χώρους, άρα, εν τέλει, σύνθετοι αλγόριθμοι και cloud· το σύστημα «social credit»…). Είναι και τα πολιτικά: ελευθερία στην κατανάλωση μεν αλλά πολιτικός συγκεντρωτισμός / περιορισμός, που επιτρέπει στα διαδοχικά «πενταετή πλάνα» να ελέγχονται και να προχωρούν σύμφωνα με τον γενικό σχεδιασμό. Είναι και τα ιδεολογικά / ιστορικά: ο μαοϊσμός, πριν η μακριά αυτοκρατορική ιστορία της κίνας, ενδιάμεσα ο «χαμένος αιώνας», ακόμα και ο Κομφούκιος… Ένας συνδυασμός αλληλοτροφοδοτούμενων στοιχείων και όχι ένα ή δύο μόνα τους, έχουν πετύχει αυτό που αν είχε συμβεί στην καπιταλιστική δύση θα ονομαζόταν «θαύμα»…

Αυτό το “θαύμα” λοιπόν, απέναντι σε μια υγιεινιστική απειλή για την οποία πολύ γρήγορα κατάλαβε το πραγματικό της μέγεθος, ένα μόνο χρειαζόταν: να την αντιμετωπίσει στα μέτρα της. Και αυτό έκανε.